به گزارش قدس آنلاین، سالیان سال است که خشکسالی چتر خود را بر سراسر ایران گسترانده و زنگ کم‌آبی و بی‌آبی را در نقاط مختلف کشورمان به صدا درآورده است؛ امروز نوای کم‌آبی و بی‌آبی از جای جای سرزمین پهناور ایران به گوش می‌رسد و زمین تشنه، قصه پرغصه بی‌آبی را روایت می‌کند، قصه پرغصه‌ای که خشکسالی تنها نقش‌آفرین آن نبوده و مسؤولان و مردم هم نقش مهمی در شکل‌گیری آن داشته‌اند.
بی‌برنامگی مسؤولان در استفاده از منابع آبی و برداشت بیش از حد از دشت‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی و مصرف بی‌رویه آب از سوی مردم، جلوه‌گری بی‌آبی را دو چندان کرده است؛ مصرف بی‌رویه آب، ذخایر زیرزمینی را نابود کرده و وضعیت دشت‌ها و رودخانه‌ها را به مرحله بحران رسانده است.
ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین میزان بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی را داشته است، در نتیجه آن اقدامات منابع آب زیرزمینی کشور در همه دشت‌ها در وضعیت بحرانی بوده که سبب تشدید افت سطح آب زیرزمینی و کسری حجم مخزن دشت‌ها شده به طوری که حدود ۳۵۷ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور در وضعیت ممنوعیت توسعه بهره‌برداری قرار گرفته و سالیانه با حدود ۶ میلیارد مترمکعب کسری مخزن مواجه شده است.
اصفهان از بحرانی‌ترین مناطق کشور
یکی از بحرانی‌ترین مناطق کشور از نظر فرونشست، دشت‌های استان اصفهان است؛ این استان ۳۵ دشت دارد و افزایش چشمگیر برداشت آب از سُفره‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی باعث شده است که ۲۷ دشت در وضعیت نامناسبی از نظر ذخائر آبی قرار گیرند و هرگونه توسعه بهره‌برداری و برداشت جدید در آن‌ها به منظور تعادل‌بخشی به منابع آبی، ممنوع شود.
دو راهبرد بهینه‌سازی مصرف آب و تعادل‌بخشی منابع آب برای مقابله با فرونشست در اصفهان اجرا شده است و در این راستا، پر و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، اجرای طرح‌های نوین آبیاری در ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان با هدف کاهش مصارف آب در بخش کشاورزی، نصب ابزارهای اندازه‌گیری هوشمند روی چاه‌ها، اجرای مطالعات تعیین عمق کف‌شکنی چاه‌ها در ۱۷ دشت استان، ابلاغ طرح الگوی کشت در همه دشت‌های استان، جداسازی آب شرب از آب فضاهای سبز در ۱۱۲ شهر، بازسازی ۳۰۰ کیلومتر از شبکه‌های فرسوده و بازچرخانی آب به اجرا درآمده است.
مرگ پنهان زمین، حاصل خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی
محسن رفیعی رئیس اداره منابع آب شهرضا در شهرضا اظهار داشت: با توجه به برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، سطح آب زیرزمینی در اکثر مناطق شهرستان شهرضا دچار افت شدیدی شده است، به عنوان مثال در دشت مهیار شمالی که قسمت اعظم آن در شهرستان شهرضا قرار دارد به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، طی ۳۹ سال گذشته سطح ایستابی به طور متوسط سالانه ۱.۱ متر و در کل بالغ بر ۴۳ متر اُفت داشته است.
وی با بیان اینکه اُفت سطح آب‌های زیرزمینی علاوه بر تأثیرات مستقیم از جمله کاهش آبدهی و کیفیت چاه‌ها تأثیراتی همچون رخداد فرونشست زمین، از دست رفتن اراضی با کیفیت کشاورزی و کاهش درآمد کشاورزان را در پی داشته است، افزود: بر همین اساس در سالیان گذشته وزارت نیرو و به تبع آن شرکت‌های آب منطقه‌ای اقدام به اجرای طرح تعادل‌بخشی آب زیرزمینی کرده‌اند.
رفیعی در ادامه بیان کرد: از جمله اهداف تعادل‌بخشی، بهبود تدریجی بیلان آب زیرزمینی و افزایش سطح ایستابی با ایجاد تعادل بین منابع و مصارف، ارتقای سطح کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی و افزایش بهره‌وری از منابع آب زیرزمینی است.
رئیس اداره منابع آب شهرضا ادامه داد: طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی بر اساس ۱۵ پروژه طراحی شده که از مهمترین آن‌ها می‌توان به پر و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، اصلاح و تعدیل پروانه بهره‌برداری چاه‌ها، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها و ایجاد تشکل‌های آب‌بران اشاره کرد.
وی با بیان اینکه منابع آب شهرستان شهرضا در راستای اجرای طرح تعادل‌بخشی پیگیری‌های لازم را در اجرای پروژه‌های مربوط داشته است، بیان کرد: در همین راستا در ۳ سال گذشته با پیگیری‌های گروه‌های گشت و بازرسی اداره منابع آب، بالغ بر ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز با کاربری باغداری، صنعتی و خدماتی شناسایی و به همین تعداد چاه‌های غیرمجاز پس از اخذ دستورات قضایی و همکاری نیروی انتظامی پر و مسدود شده است.
نصب کنتور هوشمند بر روی ۲۰ درصد از چاه‌های شهرضا
رفیعی با بیان اینکه پروژه اصلاح و تعدیل پروانه چاه‌های کشاورزی بر اساس ظرفیت آب زیرزمینی تقریباً به طور کامل انجام شده است، عنوان کرد: در خصوص پروژه نصب کنتورهای هوشمند نیز تاکنون اقداماتی انجام شده که این اقدامات منجر به نصب کنتور بر روی حدود ۲۰ درصد از چاه‌های شهرستان شهرضا شده است که به دلیل عدم همکاری مناسب بهره‌برداران، این پروژه تا حصول نتایج مورد انتظار فاصله زیادی دارد.
رئیس اداره منابع آب شهرضا اضافه کرد: از جمله مشکلات اجرای طرح نصب کنتورهای هوشمند می‌توان به عدم همکاری بهره‌برداران چاه‌های مجاز با توجه به نگرانی‌های معیشتی و اقتصادی اشاره کرد، در همین راستا افزایش سطح آگاهی و بررسی مشکلات از طریق جلب مشارکت بهره‌برداران در پیشبرد اهداف طرح اهمیت بسزایی خواهد داشت.
وی همچنین افزود: افزایش آگاهی عمومی کشاورزان در مقوله آب زیرزمینی، فراهم آمدن زمینه لازم برای تحقق اهداف و مشخص‌تر شدن مشکلات و موانع اجرایی طرح تعادل‌بخشی از اهداف جلب مشارکت بهره‌برداران است.
رفیعی با اشاره به اینکه چاه‌های غیرمجازی را نیز در واحدهای صنعتی شناسایی کرده‌ایم و تا زمانی که نیاز وجود داشته باشد، آب برداشت می‌شود، گفت: کسی که برای ایجاد یک واحد صنعتی هزینه کرده است، وقتی آب آن تأمین نشود به چاه غیرمجاز روی می‌آورد؛ در شهرک رازی شهرضا با وجود محصور بودن دستگاه حفر چاه وارد شده است.
صدور مجوز و پروانه صنعتی باید منوط به تأمین آب باشد
رئیس اداره منابع آب شهرضا با تأکید بر اینکه در مجوزهایی که در شهرک‌های صنعتی شهرضا داده می‌شود باید منبع اب مشخص شود و بعد مجوز داده شود، اضافه کرد: در شهرک صنعتی رازی همچنان مجوز و پروانه صنعتی صادر می‌شود و با وجود اینکه این شهرک چندین چاه مجاز در اختیار دارد و قسمتی از آب مورد نیاز واحدهای صنعتی مستقر در این شهرک از طریق پساب انتقالی از تصفیه‌خانه شهرضا تأمین می‌شود، همچنان شاهد حفر چاه غیرمجاز و خرید و انتقال اب توسط تانکرهای آبرسان توسط برخی واحدهای صنعتی هستیم که این موضوع نشان‌دهنده عدم توجه به تأمین آب واحدهای صنعتی در زمان صدور مجوز است.
وی با اشاره به اینکه ۱۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در محاکم قضایی در حال پیگیری است و تا آخر سال ۴۰ حلقه چاه دیگر پر و مسدود می‌شود، عنوان کرد: دیوارکشی باغات و واگذاری انشعاب برق سبب شده که چاه‌های غیرمجاز در باغ‌ها افزایش پیدا کند، ۸۰ درصد چاه‌های غیرمجاز شناسایی شده در باغات بوده است.
رفیعی خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای با همکاری شرکت مشاور اقدام به گفت‌وگو و نظرسنجی چهره به چهره انفرادی و گروهی با بهره‌برداران کرده تا پس از بررسی و پایش نظرات و میزان آگاهی افراد در خصوص وضعیت منابع آب زیرزمینی و راهکارهای مناسب برای متوقف کردن افت سطح آب زیرزمینی، ضمن دخیل کردن بهره‌برداران در مدیریت منابع آب از مشارکت آن‌ها در برنامه‌ریزی و پیشبرد طرح تعادل‌بخشی استفاده کند.
برای حفظ آب‌های زیرزمینی چه باید کرد؟
باید همواره بر این موضوع کلیدی تأکید کرد که منابع آب زیرزمینی یکی از منابع مهم کشور است و حفظ آن از وظایف وزارت نیرو است، ولی انجام این وظیفه عزم ملی در سطح حاکمیت را می‌طلبد.
از طرفی پراکنش منابع مذکور شامل چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات، خشکسالی و تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت، افزایش نیاز به آب و سیاست‌های ناکارآمد توسعه و اشتغال بدون انجام مطالعات آمایش سرزمین باعث سوق اشتغال به سمت استفاده از منابع آب زیرزمینی، افزایش فشار بر منابع مذکور و وضعیت نامتعادل کنونی در آبخوان‌ها شده است.
از سوی دیگر یکی دیگر از پیامدهای اسف‌بار برداشت بی‌رویه و بی‌حساب و کتاب از سفره‌های آب زیرزمینی فرونشست زمین است، این پدیده خطرناک اگر چه می‌تواند در اثر سایر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی یا فعالیت‌های انسانی مانند معدن‌کاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب‌های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی، مهمترین دلیل فرونشست زمین به ویژه در ایران و در استان اصفهان به شمار می‌رود.
در استان اصفهان نیز نخستین فرونشست زمین اواخر دهه ۶۰ تا اوایل دهه ۷۰ در دشت مهیار به وقوع پیوست و دشت‌های مهیار شمالی، اصفهان، برخوار و شهرضا جزو دشت‌های ممنوعه اعلام شدند.
کاهش بارش، مدیریت نکردن مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب توسط برخی کشاورزان و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری، افزایش مصرف آب توسط صنایع و مردم سبب شده است تا بخش قابل توجهی از منابع آبی در سراسر کشور خشک شود و سطح سفره‌های زیرزمینی به شدت پایین بیاید، این مسأله سبب شده تا حفره‌های تهی از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی زمین فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین در بسیاری از مناطق اتفاق بیفتد.
جلوگیری از احداث چاه‌های غیرمجاز، برداشت بیش از اندازه از آب‌های زیرزمینی و نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها را باید از راهکارهای بنیادین در حفظ آب‌های زیرزمینی قلمداد کنیم.
منبع: فارس
انتهای خبر/
نظر شما